Van droom naar doorbraak

In 2012 begon het avontuur: inwoners van Leiden, verenigd in Stadslab, droomden van het langste, mooiste en spannendste stadspark van Nederland. Met een startbudget van 9 miljoen euro leek de weg vrij, tot bleek dat er geen geld was voor het beheer en onderhoud. De gemeente zette de plannen on hold. Maar de initiatiefnemers lieten het er niet bij zitten en maakten met succes hun punt bij de gemeenteraad. “Maar het beheer en onderhoud gaan wij zelf doen,” zeiden de kersverse Vrienden van het Singelpark. En dat deden ze. Met meer dan honderd vrijwilligers zorgen zij tot op de dag van vandaag voor het dagelijks onderhoud van 44 hectare stadspark. 

De weg was niet eenvoudig. “Soms dacht ik: het komt er nooit van,” blikt Maters terug. Maar juist de traagheid bleek een kracht. “Steeds weer was er iets nieuws om naar uit te kijken. Elke opening werd een feestje. Het park werd een symbool van hoop.”

Een park van parken

Het Singelpark is niet ‘aangelegd’, maar samengesteld. Bestaande parken en groenstroken werden verbonden door wandelroutes, kunst, tuinen, water en bruggen. En vervolgens verder opgewaardeerd. Het Ankerpark werd een ontmoetingsplek met speelruimte, het Huigpark kreeg bewonersbeheer, het Lakenpark is vergroend en de Meelfabriek herbergt nu een indrukwekkende tuin ontworpen door LOLA Landscape Architects en Piet Oudolf, en bekroond met een internationale publieksprijs. Elke plek in het Singelpark heeft een eigen karakter, maar het geheel voelt als één. Sinds de opening van vijf nieuwe wandelbruggen in september 2020 is het mogelijk om een volledig rondje te maken. "Leg autowegen aan en je krijgt auto's. Leg wandelpaden aan en je krijgt wandelaars" 

Het park als medicijn

De impact van het park op de stad is voelbaar. Volgens Strava is het Singelpark dé populairste wandel- en hardlooproute van Leiden. By far. Meer dan 400.000 mensen - ‘Singelparklopers’ noemt Maters ze - maken jaarlijks het rondje. Van vroege hardlopers tot lunchwandelaars en gezinnen op zondag.

Ook huisarts Daan, wiens praktijk aan het park ligt, raadt zijn patiënten aan om het Singelpark in hun dagelijkse ritme op te nemen. “Het enige medicijn waarvan de dosering steeds mag worden opgehoogd,” aldus Maters. Wandelen is gratis, laagdrempelig en doeltreffend. En misschien nog wel belangrijker: het maakt je onderdeel van de stad. Zoals Jeroen het verwoordt: "Je komt er beter uit dan toen je erin ging."

360° groen

Dat het park er zó verzorgd bij ligt, is te danken aan meer dan honderd vrijwilligers die zich dag in dag uit inzetten. Onder de noemer Tuinieren in het Singelpark (TiS) onderhouden zij het groen met kennis, liefde en plezier. “Na een week is het rondje rond, en zijn ze weer terug waar ze begonnen,” vertelt Maters. Op hun groene sweaters staat ‘360° groen’, een knipoog naar de vorm van het park én de toewijding aan het collectieve groen. 

De motivatie is niet alleen groen of gezond, maar ook sociaal. Er ontstaan vaste teams, er is koffie en koek, soms aangeboden door buurtbewoners. “Het is leuker om te werken aan een Oudolf-tuin dan in een verwaarloosd rozebottel plantsoen" zegt Maters. Het past allemaal naadloos bij inzichten uit ‘Blue Zones’ – plekken in de wereld waar mensen gezond oud worden door beweging, gemeenschapszin en zingeving. Tuinieren speelt op al die plekken een centrale rol.

Wouter de Kabouter en Floris Verster

Het Singelpark brengt van alles op gang, zet de stad aan. Tijdelijke en permanente kunstprojecten maken van het park een podium. Spoken word, beeldende kunst, muziek, Singelpark Sessies. Nieuwe initiatieven vinden er hun voedingsbodem: de 100 Bruggenloop, priksafari’s, wandelapps, buurtactiviteiten. 

Sinds 2020 woont in een plataan aan de Zoeterwoudsesingel Wouter de Kabouter – een zelfgemaakt huisje met bel, naamplaatje en monumentenbordje. Inmiddels is het de meest gefotografeerde plek van het park, met seizoensdecoratie en logeetjes.

Binnenkort opent een Floris Verster-route, voortbordurend op een tentoonstelling in Museum De Lakenhal. Bezoekers kunnen wandelen langs plekken die met de Leidse schilder verbonden zijn, waaronder zijn graf. Onderweg treffen ze speciaal aangelegde bloemperken met de karakteristieke bloemen uit zijn schilderijen. 

Oefening in het afwegen van belangen

Het succes van het Singelpark maakt ook dilemma’s zichtbaar: publieke ruimte is schaars en van iedereen. Moet je verlichting aanleggen voor sociale veiligheid, ook als dat vleermuizen verstoort? Bomen kappen die het wegdek vernielen, ook al zijn ze prachtig en volwassen? En hoe houd je een park toegankelijk voor rolstoelen, zonder het open te stellen voor scooters? Het is doordeweeks het drukst rond etenstijd – als het donker is – maar dan voelt het voor sommige vrouwen onveilig. In het Huigpark en Plantsoen wordt gezwommen, al mag dat officieel niet. En wat doe je met drukte en overlast voor omwonenden?

Juist doordat zulke vragen hier zo zichtbaar worden, biedt het park iets extra’s: het nodigt uit tot gesprek. Over hoe we ruimte delen, prioriteiten stellen en samenleven.

Een park dat blijft geven

De ontwikkeling van het Singelpark gaat door. Er wordt gewerkt aan een tweede groene ring die het park verbindt met de buitenwijken, zoals de Leidse Hout en Polderpark Cronesteyn. Daarnaast wordt de Jan van Houtkade vergroend en voetgangersvriendelijk ingericht, met werkzaamheden die in 2025 worden afgerond.​

Steeds meer Leidenaren nemen op warme dagen een duik in de singels – in het Plantsoen, bij het Huigpark of langs de Maresingel. Officieel mag het niet, maar dat weerhoudt zwemmers niet. Het roept de vraag op: moeten we dit verbieden, of juist faciliteren? De initiatiefnemers van Stadslab Leiden hebben hun aandacht momenteel gericht op de ambitie om van Leiden een ‘swimmable city’ te maken. Ze onderzoeken waar veilig gezwommen kan worden, welke maatregelen nodig zijn voor waterkwaliteit, ecologie en toezicht. Voor een stad waar je – net als wandelen – ook zwemmen als vanzelfsprekend onderdeel van het dagelijks leven beschouwt.

Het Singelpark laat zien wat er gebeurt als inwoners, gemeente en ontwerpers samen verantwoordelijkheid nemen voor hun stad. Niet in één klap, maar stap voor stap. Geen grote woorden, maar dagelijks werk: snoeien, wandelen, praten, verbeteren. Juist daardoor is het park meer geworden dan een verzameling groen. En het is nog niet klaar. Het park groeit door, net als het netwerk van mensen dat eraan werkt. Wie vandaag het rondje loopt, ziet niet alleen wat er al is, maar ook wat er nog komt. 

Alle beelden bij dit artikel zijn van Jeroen Maters. Dit stuk schreef ik in opdracht van de Beweegalliantie.