In deze reeks lichten we aansprekende afstudeeronderzoeken uit die de stad van morgen tastbaarder, gezonder of rechtvaardiger maken. De aftrap is voor Laura Oosterhoff, die aan de TU Delft afstudeerde op het thema stedelijke stress. In haar onderzoek Stress Publica laat ze zien hoe ruimtelijk ontwerp kan bijdragen aan stressverlichting in kwetsbare wijken, met Overvecht (Utrecht) als casus. Ze ontwikkelde hiervoor het STRESS- en RELAX-framework, dat ook toepasbaar is op andere probleemwijken. Een urgent en ontwerpgericht pleidooi voor meer mentale gezondheid in de stad.
Het volledige verslag is het vinden in de TU Delft Repository
Stress Publica
Stedelijk wonen kan negatieve effecten hebben op de (mentale) gezondheid, bijvoorbeeld door urban stress, een vorm van chronische stress veroorzaakt door de omstandigheden in stedelijke omgevingen, zoals drukte, lawaai van auto’s, misdaad, gebrek aan groen en het stedelijk hitte-eiland effect. Om onze steden leefbaar te maken en in de toekomst te houden, kunnen diverse stedenbouwkundige interventies worden ingezet. Een verzameling van dergelijke interventies zijn gebundeld in het RELAX-framework. In dit artikel wordt toegelicht wat dat framework inhoudt aan de hand van een casestudy in Overvecht.
RELAX framework
RELAX staat voor Relationships & social connections, Economic facilities & opportunities, Landscape, Activity & mobility en Xperience & comfort. Dit zijn vijf categorieën van methoden voor stressverlaging. Door elementen van deze categorieën te combineren in een stedenbouwkundig ontwerp, kan een integrale aanpak tegen urban stress worden gerealiseerd.
Relationships & social connections
worden “dode” gevels zoals hoge blinde façades en opslagboxen getransformeerd tot levendige ontmoetings- en werkplaatsen, met unieke en interessante detaillering op de gevels. Ook worden de bestaande landschapselementen met een lage mate van biodiversiteit verbeterd door meer diverse soorten planten en interactieve elementen toe te voegen. Het resultaat van deze ingrepen is een prettige stedelijke omgeving; een mooi voorbeeld van hoe het RELAX framework kan worden ingezet voor de vermindering van urban stress.
Economic facilities & opportunities
Met name voor mensen met een lager inkomen zijn economische factoren een grote stressbron. Daarom is het van belang om veel economische mogelijkheden en faciliteiten dichtbij huis aan te bieden, om financiële zorgen zoveel mogelijk te verlagen. Dit kan door een gevarieerd aanbod aan werkgelegenheid maar ook door goede, betaalbare woningen te bouwen en door een gevarieerd aanbod aan voorzieningen zoals winkels, scholen en gezondheidszorg dichtbij huis.
Landscape
Groenvoorzieningen zoals tuinen en parkjes kunnen een grote bijdrage leveren aan de verlaging van stress. Daarbij geldt: hoe hoger de mate van biodiversiteit, hoe groter deze bijdrage. Daarom is het van belang om meer biodiverse natuur in de stad te introduceren. Naast de verbetering van de visuele ervaring van de stad dragen deze natuurlijke ruimtes ook bij aan de positieve auditieve ervaring van de stedelijke omgeving: het gefluit van vogels, het geritsel van bladeren en het gekabbel van water kan allemaal stress-verlagend werken. Bovendien kunnen natuurlijke materialen bestaande stedelijke geluiden dempen, waardoor zelfs in een drukke omgeving een parkje een oase van rust en stressvermindering kan worden.
Activity & mobility
In veel stedelijke omgevingen speelt de auto een bepalende rol, terwijl de auto met al zijn lawaai en uitstootgassen misschien wel de allergrootste stressbron is. Voor de verlaging van stress is het daarom van belang om meer ruimte te creëren voor fietsers en voetgangers. Dit kan door comfortabele en veilige netwerken te creëren, en door ervoor te zorgen dat dagelijkse benodigdheden zoals scholen, winkels en werkgelegenheid op loop- en/of fietsafstand van huis zijn. Voor grotere afstanden kan er ingezet worden op de verbetering van openbaar vervoernetwerken.
Xperience & comfort
De individuele perceptie van de stad speelt een grote rol in de mate van stress die men ervaart. De zintuigelijke ervaring kan prettiger gemaakt worden door geluidsoverlast van met name auto’s in te perken, door meer autovrije verblijfsplaatsen te creëren met voldoende geluidsisolatie. Daarnaast kan de visuele ervaring fijner en interessanter gemaakt worden door unieke details, open gevels met openbare functies en goede, slim ontworpen verlichting. Luchtvervuiling kan ingeperkt worden, wederom vooral door een inperking van auto’s en door luchtzuiverende planten in te zetten. Landschapselementen zoals parkjes en tuinen kunnen ook helpen tegen het stedelijk hitte-eiland effect, zeker wanneer hier waterelementen in op worden genomen.
Toepassing in Overvecht
Om te illustreren hoe dit RELAX framework in de praktijk kan worden toegepast, is de wijk Overvecht in Utrecht als voorbeeld genomen. Hier spelen veel van de eerdergenoemde problemen die urban stress kunnen veroorzaken, waardoor het een interessante locatie is om de methode toe te passen. Zo kan een drukke weg waar de auto de baas is, omgetoverd worden tot een prettige straat voor meerdere verkeersdeelnemers, door middel van brede en comfortabele fietspaden en stoepen, met voldoende veilige oversteekmogelijkheden. Daarnaast worden “dode” gevels zoals hoge blinde façades en opslagboxen getransformeerd tot levendige ontmoetings- en werkplaatsen, met unieke en interessante detaillering op de gevels. Ook worden de bestaande landschapselementen met een lage mate van biodiversiteit verbeterd door meer diverse soorten planten en interactieve elementen toe te voegen. Het resultaat van deze ingrepen is een prettige stedelijke omgeving; een mooi voorbeeld van hoe het RELAX framework kan worden ingezet voor de vermindering van urban stress.
De oude en nieuwe situatie bij respectievelijk Rubicondreef, Tannhauserdreef en Tiberdreef in Overvecht.
Het volledige verslag is het vinden in de TU Delft Repository
https://resolver.tudelft.nl/uuid:276754ee-f11e-4542-a351-4a7bbfcec4f7